Hendrina Schweiger: portret van een artistieke wereldreizigster
Hendrina Schweiger stapte in 1925 op de fiets en vertrok naar Zuid-Europa. Maar haar reisgenoten hielden het op enig moment voor gezien en ook Hendrina keerde terug naar Nederland. Midden jaren dertig werd ze opgenomen in Het Apeldoornsche Bosch. Hier trof ze in 1943 het lot. Wim Willems richtte een klein monument op voor deze bijzondere vrouw.
De wieg van Hendrina Schweiger (1901) stond in Oldenzaal, maar ze groeide samen met haar drie zussen op in een hecht Joods gezin in Amsterdam. Als tiener leerde ze Abraham (Bram) Mossel kennen, met wie ze een sterke drang naar vrijheid, avontuur en reizen deelde. Ook artistiek voelden ze zich bij elkaar thuis. In 1921 verloofden ze zich en vier jaar later vertrokken beiden met de fiets vanaf de Dam. Licht bepakt reisden ze zuidwaarts, waar ze in Spanje veel bekijks trokken, want in de tijd voor het massatoerisme gold een vrouw op de fiets als een bezienswaardigheid. Twee jaar later trokken ze er opnieuw op uit, maar nu te voet en met treinen en bussen. Dit keer staken ze ook over naar Marokko. Het avontuur lonkte. Ze hoopten al schrijvend en fotograferend in hun levensonderhoud te kunnen voorzien, alleen viel dat in de praktijk nogal tegen.
Eind 1927 hield Bram het voor gezien. Hij wilde een gezin stichten en zich ergens vestigen. Dat leidde tot een breuk met zijn verloofde, want Hendrina bleef reislustig. Ze besloot om samen met haar zus Lea door Europa naar het Midden-Oosten te trekken. Ze verkochten onderweg ansichtkaarten met een korte uitleg over hun onderneming. Met de opbrengsten voorzagen ze in hun dagelijks onderhoud. De zussen voelden zich feministes. Hendrina schreef een rolmodel te willen zijn voor avontuurlijke vrouwen die het lot in eigen hand namen. Na een jaar arriveerden ze in Constantinopel, waar zus Lea besloot naar Nederland terug te gaan. Het kon Hendrina niet van haar pad brengen en zij reisde in haar eentje verder. In Palestina werd ze geraakt door het ideaal om als zionist het land te ontginnen. Werken op het land viel haar echter zwaar en ook zij keerde op enig moment weer terug naar Amsterdam.
Ze stond nog een tijd voor de klas, maar van haar plan om naar Palestina te vertrekken kwam uiteindelijk niets terecht. Midden jaren dertig lijkt Hendrina de weg kwijtgeraakt te zijn. Kwam het door de breuk met Bram, betreurde ze het geen moeder geworden te zijn? We weten het niet. Op 19 november 1937 – ze was toen 36 jaar – werd ze opdringend advies van het consultatiebureau in Amsterdam ingeschreven in Het Apeldoornsche Bosch. Als ‘lijder aan een zenuwziekte’, zoals het toen heette, kreeg ze een vaste plek in de vrouwenvleugel. Over haar leven in de jaren erna is niets bekend. De avonturierster die tijdens haar wereldreis in Turkse kranten aan vrouwen ten voorbeeld werd gesteld, wist zich blijkbaar zelfs met hulp van buiten niet meer op te richten. Evenals de andere bewoners van Het Apeldoornsche Bosch ontkwam zij niet aan de deportatie door de nazi’s in de nacht van 21 op 22 januari 1943. De artistieke Hendrina Schweiger werd vier dagen na de ontruiming vermoord in concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Haar ouders en drie zussen trof hetzelfde lot.
De geschiedenis van Hendrina Schweiger staat uitgebreid beschreven in De Wereldwandelaars. Een verbond van idealisten (Querido 2020).
Over de auteur
Wim Willems (1951) schreef vele boeken, waaronder Stadskinden Stadsblues, verhalen over de naoorlogse jeugd van zijn eigen generatie. Zijn veelgeprezen biografie over Tjalie Robinson (2008) werd bekroond met de Littéraire Witte Prijs.
Wim Willems | De wereldwandelaars | paperback | 384 pagina’s | €23,99
ISBN 9789021423654
Bestel het boek hier.
